اثر تلسکوپی (Telescoping Effect) یا بایاس تلسکوپ، یک سوگیری شناختی مربوط به نحوه درک ما از زمان و ترتیب رویدادهاست. به طور مشخص، این اثر وقتی رخ می‌دهد که افراد در تخمین زمان وقوع رویدادها دچار اشتباه می‌شوند و رویدادهای اخیر را دورتر از آنچه واقعا هستند به یاد می‌آورند (تلسکوپ عقب)، و رویدادهای قدیمی‌تر را به زمان نزدیک‌تر نسبت می‌دهند (تلسکوپ جلو).

توضیح بیشتر:

• تلسکوپ عقب (Backward telescoping): رویدادهای تازه‌تر یا بسیار اخیر به صورت دورتر از واقع در زمان به یاد آورده می‌شوند، مثلاً فرد فکر می‌کند یک رویداد که دو سال پیش اتفاق افتاده، سه یا چهار سال پیش بوده است.

• تلسکوپ جلو (Forward telescoping): رویدادهای قدیمی‌تر به طوری احساس می‌شوند که گویا نزدیک‌تر به زمان حال رخ داده‌اند، مثلاً فرد یک خاطره چند سال پیش را تازگی محسوس می‌کند.

این تغییر در ادراک زمانی معمولاً در حدود سه سال اتفاق می‌افتد، به این معنی که رویدادهای طی سه سال گذشته ممکن است تحت هر دو نوع این خطاها قرار بگیرند.

اهمیت اثر تلسکوپی:

• این اثر نشان می‌دهد که حافظه و شناخت ما می‌تواند ترتیب زمانی و موقعیت یک رویداد را تحریف کند.

• سبب می‌شود که تخمین زمان رویدادها نادرست باشد و درک ما از نظم و توالی وقایع زندگی دچار خطا شود.

• آگاهی از این سوگیری به محققان و افراد عادی کمک می‌کند تا در ارزیابی زمانی خاطرات و رویدادها دقیق‌تر باشند و از خطاهای مربوط به آن پرهیز کنند.

مثال عملی:

• شرکت در یک کنسرت دو سال پیش ممکن است به گونه‌ای در ذهن شما ثبت شود که انگار آن کنسرت سه یا چهار سال پیش بوده است (تلسکوپ عقب).

• شروع کار جدید هیجان‌انگیز که بیش از یک سال پیش بوده است ممکن است احساس شود که اخیراً اتفاق افتاده است (تلسکوپ جلو).

نتیجه‌گیری:

اثر تلسکوپی یک پدیده شناختی است که بر نحوه درک زمان و حافظه ما تاثیر می‌گذارد و باعث اشتباهات زمانی در یادآوری وقایع می‌شود. شناخت این پدیده می‌تواند در بهبود دقت حافظه و فهم بهتر ترتیب زمانی رویدادها نقش موثر داشته باشد.